De provincie Limburg gebruikt cookies om jouw surfervaring op deze website gemakkelijker te maken.

Strikt noodzakelijke cookies
Deze cookies zijn strikt noodzakelijk om in de site te navigeren, of om te voorzien in door jou aangevraagde faciliteiten.
Functionaliteitscookies
Deze cookies verbeteren van de functionaliteit van de website door het opslaan van jouw voorkeuren.
Prestatiecookies
Deze cookies helpen om de prestaties van de website te verbeteren, waardoor een betere gebruikerservaring ontstaat.
Online surfgedrag gebaseerde reclame cookies
Deze cookies worden gebruikt om op de gebruiker op maat gemaakte reclame en andere informatie te tonen.

Onder de radar

Verzet in Limburg - Sluikpers

woensdag, 14 september 2022

Aan het begin van WO II gedroeg de Duitse bezetter zich relatief neutraal. Verzet tegen de bezetting kwam dus traag op gang. De eerste initiatieven van verzetsbewegingen bestonden uit het voeren van clandestiene propaganda tegen de Duitsers met strooibriefjes, pamfletten en tijdschriftjes, die in het grootste geheim en met weinig middelen gedrukt werden.
Max De Vries was de leider van de partizanen (communistische verzetsstrijders) in Limburg. Hij stond aan het begin van de oorlog mee aan de wieg van het blad “Verzameling” dat met de hand getypt en zo verspreid werd. Zijn beweging haalde ook een stunt uit door een stempel met een coloradokever erop te laten maken. Coloradokevers waren toen een plaag voor de aardappelen. De stempel toonde de kever met een hakenkruis op zijn schild en het opschrift “Dood aan de coloradokever”. De stempel werd van persoon tot persoon doorgegeven die al zijn stukjes leeg papier vol stempelde, uitknipte en dan in de dorpen uitstrooide.
Het verspreiden van sluikpers was gevaarlijk. Jean Dubois is daarvan het voorbeeld. Hij werd verraden voor het bezit van pamfletten om te verspreiden in de mijn van Waterschei. Hij werd gearresteerd, ondervraagd, gefolterd en naar de concentratiekampen gestuurd. Gelukkig overleefde hij de oorlog.

Vanaf 1942 begonnen de Duitse vrijheidsbeperkende maatregelen zwaar door te wegen. De verplichte tewerkstelling in Duitsland was voor velen de druppel. Het verzet tegen de Duitsers en hun aanhangers groeide.

Deze functionaliteit is uitgeschakeld door je cookie policy instellingen.
Je kunt deze instellingen aanpassen op de cookie policy pagina.

BEELD
cirkelvormige radar met draaiende elektromagnetische golven
in de cirkel: de grenzen van de provincie Limburg
rechts en links: oorlogsvliegtuigen en vallende bommen
geluid van elektromagnetische golven

TITEL IN BEELD

“Onder de RADAR”

Verzet in Limburg

Sluikpers

BEELD

historische luchtfoto van Waterschei (Genk)

BEELD

Cyril Rubens, historicus, staat op het mijnterrein van Waterschei

CYRIL RUBENS VERTELT

Tijdens de eerste maanden van de Duitse bezetting van België gedroegen de Duitsers zich nog neutraal. Daardoor werd hun militaire aanwezigheid hier in den beginne gedoogd. Schuchtere verzetsbewegingen, die niettemin al vroeg waren opgericht, boekten daarom aanvankelijk weinig resultaat en genoten zeker niet de steun van de doorsnee bevolking van België.

BEELD

historisch pamfletten en affiches van de partisanen

CYRIL RUBENS VERTELT

Vandaar dat hun acties zich beperkten tot het drukken en verspreiden van anti-Duitse pamfletten en illegale kranten. Verzetslui Jean Dubois en Max De Vries waren ervaringsdeskundigen.

BEELD

Max De Vries, partizaan, zit in zijn woonkamer

MAX DE VRIES VERTELT

Wat konden we doen op dat ogenblik? Er was nog helemaal geen kwestie van gewapende weerstand, alhoewel we al enkele wapens hadden. We konden een clandestien blad uitgeven.

BEELD

historisch pamflet dat oproept tot patriotisme en verzet

MAX DE VRIES VERTELT

We konden antwoorden op de leugens van de collaboratie en de leugens van de Duitsers. En we hebben dan een blad opgericht en dat hebben we ook ‘Verzameling’ genoemd.

BEELD

historische foto van Lucien Vanherle

MAX DE VRIES VERTELT

En nu heeft Lucien Vanherle, de inspecteur van Saint-Michel, een belangrijke rol daarin gespeeld in die zin dat hij een schrijfmachine had. En hij had een camionette, waarmee hij alle winkels en cafées van Limburg afreed om de sigarettenverkoop te controleren.

BEELD

videobeelden van de werking van een stencilapparaat van het type ‘Plano’

MAX DE VRIES VERTELT

Op het schrijfmachine kon men met doorslagpapier tot tien exemplaren kloppen. Dat was bijna niets, maar tien exemplaren dat was toch van groot belang op dat ogenblik. Tien mensen die opeens iets in hun handen kregen en die opeens tot de conclusie kwamen: er gebeurt iets hier rondom mij. Ik weet niet wie, ik weet niet wat, maar dat krijg ik hier in mij handen, in de bus, onder de deur of hoe dan ook.

BEELD

videobeelden van de werking van een stencilapparaat van het type ‘Ronéotype’

MAX DE VRIES VERTELT

Maar dat was natuurlijk niet voldoende. We moesten komen tot een kleine geheime drukkerij.

BEELD

Jean Dubois, verzetsstrijder, zit in zijn woonkamer

JEAN DUBOIS VERTELT

Ik had juist pamfletten gekregen van onze master, van Karel Vandenhove, dus ik had die pamfletten meegenomen naar de mijn en in mijn kast gestoken. Zondags was een match in Waterschei van Waterschei Thor tegen Cercle Brugge. En ik speelde toen bij Waterschei Thor.

BEELD

historische luchtfoto van de mijn van Waterschei en foto’s van de voetbalploeg Thor Waterschei en de match tegen Cercle Brugge

JEAN DUBOIS VERTELT

Dus ik moest zondags ook meespelen en ik had die pamfletten in afwachting in mijn kast gezet. Dan wou ik die zondags ‘s morgens terug gaan halen om die op het plein uit te delen. En de pamfletten die waren dus in mijn kast. Die Jef Daenen, ik zal zijn naam zeggen, die had altijd middagpost. Die begon om twee uur tot tien uur, maar ik had

Om vier uur gedaan, ik had de dagpost. Toen ik weggegaan ben om vier uur, toe is hij gaan snuffelen in mijn kast en heeft die pamfletten gevonden.

BEELD

historische foto van een van de pamfletten van Jean Dubois

JEAN DUBOIS VERTELT

En die pamfletten geeft hij weggenomen, in zijn kast gezet, en hij is zijn overste, Zwakhoven, gaan verwittigen.

BEELD

historische foto van de mijn van Waterschei

JEAN DUBOIS VERTELT

Maar wat hij niet wist, is dat de kraan was binnengekomen daar in het werkhuis en de machinist van de kraan was zijn boterhammen aan het eten, maar die Jef wist dat niet. En die machinist heeft gezien dat Jef Daenen pamfletten uit mijn kast haalde en in zijn kast zette en hij, Pullings, is meneer Antione, die ook bij het verzet was, gaan verwittigen. Dan heeft meneer Antoine – die was ook dienstoverste – een foefje gevonden om Jef Daenen uit het atelier te krijgen. Hij moest naar het magazijn stukken gaan halen. Terwijl dat Jef Daenen weg was, hebben ze de pamfletten uit zijn kast gehaald.

BEELD

historische foto van de mijn en de tuinwijk van Waterschei

JEAN DUBOIS VERTELT

Zondags ‘s morgens kwam meneer Antoine thuis langs en hij zij: “Jean, ge moet onderduiken, want Jef Daenen heeft waarschijnlijk u aangegeven. Ze zullen wel u komen aanhouden, of het een of ander.”

BEELD

historische foto van de tuinwijk van Waterschei en videobeelden van het huis van Jean Dubois

JEAN DUBOIS VERTELT

Ik ben thuis gebleven omdat we wisten dat als de Gestapo thuis kwam, en ik was er niet, dan hadden ze mijn broer of mijn vader meegenomen. Dus ik bleef thuis.

BEELD

historische foto van de match van Thor Waterschei tegen Cercle Brugge

JEAN DUBOIS VERTELT

Na de middag ben ik gaan voetballen tegen Cercle Brugge. We hebben zelfs gewonnen met 3-2. ‘s Avonds ben ik naar de cinema gegaan ook nog met twee vrieden, die ook nog bij de weerstand waren, Jules Boutefeux en Noël Dessart, en ik ben naar huis gegaan, bed in gekropen.

BEELD

videobeelden van het huis van Jean Dubois

JEAN DUBOIS VERTELT

Ik was nog geen half uur in bed – bom, bom, bom bom tegen de deur – lawaai “Aufmachen, aufmachen” - stonden daar twee Feldgendarmen. “Jean Dubois?” “Ja” “Anziehen und mitkommen.” Ik ging naar boven, mij aankleden. Toen ik naar beneden kwam, heb ik later vernomen en ik heb dat gezien, hadden ze alle kasten opengegooid, overal gesnuffeld, en er was een Feldgendarme, die kwam terug uit de kelder met een geweer. “Was ist das?” Ja dat had ik vergeten, want de hele bazaar, alle pamfletter die ik thuis had, de hele bazaar, had ik weggedaan. Maar dat geweer, goed ingewikkeld in de kelder, dat was ik vergeten … dat geweer. Toen vroegen ze mij, ik moest dus de namen zeggen van wie ik de pamfletten gekregen had. Ik zeg: “Pamfletten? Ik heb geen pamfletten.” Natuurlijk toen begon het, klats hier, klats daar en dit en dat. Mijn vader wou tussenbeide komen. Hij [de Feldgendarme] haalde zijn revolver uit en met de kolf sloeg hij mijn vader in zijn gezicht. Zijn gezicht heel open. Mijn moeder kwam ook tussenbeide, mijn moeder ook omgestoten, op de grond gevallen, terug opgestaan. Maar ik hield vol, dat ik geen pamfletten had.

“Wie zegt dat ik pamfletten heb? Ik heb geen pamfletten.” Zij hadden ook niets in hun handen, versta je. Ja toen waren ze stilaan met hun twee … “Als u een naam noemt van iemand die u weet dat pamfletten heeft, dan mag u hier blijven. Dan gaat u niet mee.” Dat was een balans. Ik moet ofwel iemand verraden die ik kon, ofwel hoe en wat. Natuurlijk wij wisten dat toen wij bij het verzet geweest zijn, zwijgen dat was … Ik zeg: “Ik ken niemand” en dit en dat, “Ik heb geen pamfletten.” “Ah, mitkommen.”

BEELD

historische foto van de tuinwijk van Waterschei

JEAN DUBOIS VERTELT

Toen buiten stonden ook twee Gestapo-mannen – leren jas en hoed. Dan hebben ze mij gebracht naar de rijkswachtkazerne in Genk.

BEELD

historische foto’s van de rijkswachtkazerne in Genk

JEAN DUBOIS VERTELT

Ik stond aan een tafel en die mannen stonden daar voor mij. En nog, en nog, “Wie”, en zeg en natuurlijk – u kent dat – watch hier, watch daar en zo. “Zeg het maar, dan brengen we u naar huis.” Maar aan de andere kant van de kamer stond de planton – zoals ze zeggen – de rijkswacht van dienst. Hij bekeek mij en schudde nee met zijn hoofd. Hij wist dat als ik iemand noemde, dan ja.

BEELD

historisch pamflet dat mijnwerkers oproept tot verzet

MAX DE VRIES VERTELT

Helemaal aan de beginnen hebben we een stunt uitgehaald met een stempel. In die zomer van 1940, toen dacht iedereen aan de winter die winter die ging aankomen en de hongersnood die in het verschiet was. Want ondertussen was de ravitaillering, de rantsoenering was uitgevonden door de Duitsers. Het was al een begin van hongersnood. Iedereen op de buiten speculeerde in aardappelen. Ze herinnerden zich de Eerste Wereldoorlog - “Kartoffelen” - maar nu was het zo dat in die zomer van ‘40 er een grote vijand van de aardappelen opgedoken was uit Amerika. Dat was de Coloradokever.

BEELD

historisch strooibriefje met een stempel van de Coloradokever

MAX DE VRIES VERTELT

De Coloradokever, die vrat het loof van de aardappelen af en dan waren er geen knollen. Dus de Coloradokever was de vijand van de dag. We hebben een stempel laten maken in Luik. Een rubberstempel, een ovale stempel, die de vorm had, maar vergroot, van een Coloradokever. Een Coloradokever ziet eruit als een lievevrouwebeestje, maar hij is geel met zwarte vlekjes. Die stempel was zo groot als een ei en daar stond een Coloradokever op, maar op zijn rug stond een hakenkruis.

BEELD

historisch strooibriefje met een stempel van de Coloradokever

MAX DE VRIES VERTELT

Vanonder rondom hem stond de tekst: “Dood aan de Coloradokever”. Dan zijn we overeengekomen, nu gaat die stempel van lid tot lid en wie de stempel heeft, die verzamelt al zijn schoolschriften en ongebruikte bladen en alle ander mogelijk papier dat hij heeft en dan werd de hele avond gestempeld zo klop klop klop. Dan werden met de schaar die streepjes uitgesneden. Wanneer men er enkele honderden had, werden de zakken volgepropt en dan sprongen we op de fiets bij valavond. Het was volle zomer en als het droog was, werden die Coloradokevers uitgeworpen, die de mensen ‘s anderendaags vonden en dat maakte sensatie. Men kan zich dat nu niet voorstellen. Dat was eigenlijk een zeer kleinschalig gedoe.

BEELD

historisch strooibriefje dat oproept tot verzet

CYRIEL RUBENS VERTELT

Dat veranderde toen vrijheidsbeperkende maatregelen werden genomen: de gemeente- en provincieraden mochten niet meer vergaderen, de avondklok werd ingesteld en er kwamen problemen met de voedselbevoorrading. De climax werd bereikt op 6 oktober 1942, toen Duitsland in de door de Wehrmacht bezette gebieden, dus ook in België, de verplichte tewerkstelling invoerde: landgenoten werden gedwongen naar Duitsland te reizen en daar een tijdlang te werken in de Duitse oorlogseconomie. Een en ander zette kwaad bloed bij de Belgen en veel jongeren doken onder voor de rest van de oorlog. De tegenstand tegen de Duitse overheersers en hun aanhangers, groeide

BEELD

historische foto van de mijn van Waterschei

TEKST IN BEELD

met dank aan

Marc Bertrands, Freddy Hamonts,

Eddy Vanderpoel – Focus History,

Alex Marut – Taskforce Liberty,

Familie Dubois, Dépot d’Histoires

Samuel Pauwels – Nationaal Museum van de Weerstand

www.onderderadar.be 

logo provincie Limburg

Bekijk ook onze andere films over verzet in Limburg